Το Υπουργείο Παιδείας "νεκρανασταίνει» την ΑΔΙΠΠΔΕ για την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών

Ποιος αποφασίζει για την ελληνική εκπαίδευση και από ποιον χαρασσεται η αντζέντα

Του Χρήστου Κάτσικα

Το Υπουργείο Παιδείας "νεκρανασταίνει» την ΑΔΙΠΠΔΕ για την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών

           Νομοθετική ρύθμιση για την αναβάθμιση της Αρχής Διασφάλισης της Ποιότητας στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (ΑΔΙΠΠΔΕ), προανήγγειλε η πολιτική ηγεσία του υπουργείου Παιδείας, στο πλαίσιο εφαρμογής αφενός της αυτοαξιολόγησης των σχολικών μονάδων και αφετέρου της αξιολόγησης των 20.000 στελεχών εκπαίδευσης.

               Η διαδικασία θα ξεκινήσει μέσα στο 2017 με την αξιολόγηση των στελεχών της εκπαίδευσης -πρόκειται για περίπου 20.000 στελέχη τα οποία κατέχουν διοικητικές θέσεις ευθύνης στην εκπαίδευση- και θα συνεχιστεί με την αυτοαξιολόγηση των σχολικών μονάδων η οποία θα είναι υποχρεωτική και θα διενεργείται σε ετήσια βάση.

                Το “νέο σύστημα” αυτοαξιολόγησης, σύμφωνα με τον κ. Κώστα Γαβρόγλου θα αφορά μόνο στην αποτίμηση του εκπαιδευτικού έργου από το σύλλογο διδασκόντων και θα διεξάγεται εντός της σχολικής μονάδας.

                «Σε καμία περίπτωση, οι διαδικασίες δεν θα έχουν τιμωρητικό χαρακτήρα ούτε βέβαια θα συνδέονται με μισθούς ή απολύσεις» (1), διαβεβαιώνει σε όλους τους τόνους  ο υπουργός Παιδείας, ενώ παράλληλα σημειώνει ότι  «επιπλέον η αυτοαξιολόγηση των σχολικών μονάδων που θα καθιερώσουμε, θα συμπεριλαμβάνει και την αξιολόγηση της πολιτείας, κατά πόσο, δηλαδή, η πολιτεία ήταν συνεπής στις υποχρεώσεις της».(2)

                Να θυμίσουμε στο σημείο αυτό, για να μην παίζουμε με τις λέξεις όταν αυτές μετατρέπονται σε εργαλεία εξαπάτησης, ότι α. και το προηγούμενο σύστημα αξιολόγησης σε πρώτο στάδιο αφορούσε μόνο στην αποτίμηση του έργου κάθε σχολείου από το σύλλογο διδασκόντων,  β. όλες οι προσπάθειες επιβολής της αξιολόγησης, τα τελευταία 30 χρόνια, δήλωναν εξαρχής τον αντικειμενικό και δημοκρατικό τους χαρακτήρα και την προσήλωσή τους στην ανάγκη ανατροφοδότησης του εκπαιδευτικού έργου και γ. είναι αστείο να υποστηρίζει κανείς ότι η απουσία της αυτοαξιολόγησης είναι αυτή που φρενάρει την πολιτεία γενικότερα και το Υπουργείο Παιδείας ειδικότερα να είναι συνεπείς με τις υποχρεώσεις τους στην εκπαίδευση (επαρκής χρηματοδότηση, διορισμοί, αριθμός μαθητών ανά τμήμα, υποδομές κα).

               Να ξεκαθαρίσουμε, επίσης, ότι η ενέργεια του Υπουργού Παιδείας να «βγάλει από τη ναφθαλίνη» ,αναβαθμίζοντάς την, τη λεγόμενη Αρχή Διασφάλιση της Ποιότητας στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (ΑΔΙΠΠΔΕ),  δεν αποτελεί παρά “οδηγία” της Έκθεσης Παρακολούθησης της Εκπαίδευσης και της Κατάρτισης (Σεπτέμβριος 2016) που εκδόθηκε για την Ελλάδα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Στην “Έκθεση” αυτή, η οποία εστιάζει σε τρεις κατευθυντήριες οδηγίες (1. Πρέπει να γίνουν κι άλλες συγχωνεύσεις/καταργήσεις σχολείων-τάξεων-πανεπιστημίων, 2. ΕΕ-ΟΟΣΑ-ΔΝΤ ανησυχούν για το πάγωμα της αξιολόγησης και 3. Οι μισοί εκπαιδευτικοί στην Α/βάθμια είναι άνω των 50 ετών και πως τα επόμενα 6 χρόνια ο πληθυσμός της Α/βάθμιας θα μειωθεί κατά 25%) διαβάζουμε: "Δεδομένης της θετικής επίδρασης που μπορούν να έχουν η αυτονομία και η λογοδοσία στις εκπαιδευτικές επιδόσεις, θεωρείται ανησυχητικό το γεγονός ότι έχουν ανασταλεί οι διαδικασίες για την αξιολόγηση των σχολείων και των εκπαιδευτικών (αυτοαξιολόγηση για τα σχολεία και ατομική αξιολόγηση εκπαιδευτικών), ακόμα και στην ιδιωτική εκπαίδευση (ΟΟΣΑ 2016). Η αρμόδια διοικητική αρχή (ΑΔΙΠΠΔΕ) δεν επιτελεί έτσι πλήρως την αποστολή της, που συνίσταται στη διασφάλιση της ποιότητας και στην αξιολόγηση" (3).

               Καθίσταται, λοιπόν, κάτι περισσότερο από σαφές ότι η εκπαιδευτική πολιτική που εφαρμόζεται από το Υπουργείο Παιδείας, χαράσσεται από τους διεθνείς οργανισμούς και εποπτεύεται από την τρόικα.

Η “ΙΣΤΟΡΙΑ”, Η “ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ” ΚΑΙ Η “ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ” ΤΗΣ ΑΔIΠΠΔΕ

               Η θεσμοθέτηση της ΑΔΙΠΠΔΕ το 2013 (με το ν. 4142/2013  “Αρχή Διασφάλισης της Ποιότητας στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση” ΦΕΚ 83),  από τη συγκυβέρνηση ΝΔ-ΠΑΣΟΚ, δεν ήταν τίποτε άλλο από την ετεροχρονισμένη υιοθέτηση από το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα γνωστών πολιτικών επιλογών στο διεθνές επίπεδο και την εναρμόνιση με την πολιτική που προωθούσε ο ΟΟΣΑ για την ελληνική εκπαίδευση ήδη από το 2011. Αποτελεί, σύμφωνα με τον Πανεπιστημιακό Γιώργο Μαυρογιώργο, μια δομή περαιτέρω εμπέδωσης νεοφιλελεύθερων πολιτικών, τον κεντρικό αξιολογικό μηχανισμό του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος που συντονίζει και ενοποιεί το σύνολο των αξιολογικών διαδικασιών (αυτοαξιολόγηση σχολικής μονάδας, ατομική αξιολόγηση εκπαιδευτικού) (4).

               Η ΑΔΙΠΠΔΕ, ανάμεσα στα άλλα, «Εποπτεύει τις διαδικασίες αξιολόγησης των εκπαιδευτικών της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης... με σκοπό τη διασφάλιση της εγκυρότητας, της αξιοπιστίας και της αντικειμενικότητας της αξιολόγησης... Μετααξιολογεί τα συστήματα αξιολόγησης του εκπαιδευτικού έργου και των εκπαιδευτικών και εντοπίζει αδυναμίες και τρόπους αντιμετώπισής τους... Αποφαίνεται επί των ενστάσεων των περιφερειακών διευθυντών εκπαίδευσης...» (5).

               Την ίδια στιγμή που καταργούνται ή συγχωνεύονται σχολεία, πανεπιστήμια, οργανισμοί, καθιερώνεται νέος πολυδάπανος μηχανισμός, με πολλές νέες δομές (Παρατηρητήριο Αξιολόγησης, Δίκτυο Πληροφόρησης, Επιτροπές Αξιολόγησης, κ. α.) με αποκλειστική ευθύνη την αξιολόγηση του εκπαιδευτικού και των σχολικών μονάδων. Έχουμε, πλέον, πέρα από τον υπερεθνικό ΟΟΣΑ, τα προπλάσματα εγχώριων “οίκων αξιολόγησης” και στην εκπαίδευση. Οι ίδιοι οι αξιολογητές/επιτηρητές επιτηρούνται μέσα σε ένα πλαίσιο ιεραρχικής πυραμίδας. Ακόμη και η λεγόμενη “Ανεξάρτητη Αρχή Διασφάλισης της Ποιότητας” υπόκειται στον έλεγχο διεθνών οργανισμών και «οίκων αξιολόγησης».

                Έτσι, κάπως, σύμφωνα με τον Γιώργο Μαυρογιώργο, έχει δομηθεί η αρχιτεκτονική ενός παγκόσμιου πανοπτισμού, επιτήρησης, ελέγχου και πιστοποίησης των «εκπαιδευτικών προϊόντων» και των «εκπαιδευτικών υπηρεσιών», με όρους συνεχούς και αδιάλειπτης αξιολόγησης, ανταγωνισμού, ιεραρχικής κατάταξης, κερδοφορίας και κατανάλωσης. Υπάρχει ένα αξιολογικό οικουμενικό μάτι-ιερατείο που τα βλέπει όλα (6).

                Σύμφωνα με τον εκπαιδευτικό αναλυτή Γιώργο Καλημερίδη η ΑΔΙΠΠΔΕ δεν είναι απλά μια ουδέτερη αρχή που μπορεί να έχει αριστερό ή αντιδραστικό πρόσημο, ανάλογα με το ποιος έχει την κυβερνητική εξουσία, αλλά σφραγίζεται δομικά από το νεοφιλελεύθερο εκπαιδευτικό υπόδειγμα και την πολιτική του ΟΟΣΑ και της ΕΕ. Η ΑΔΙΠΠΔΕ οικοδομείται εξαρχής σε άμεση συνάρτηση με την αρχιτεκτονική και τα δίκτυα του διεθνούς καπιταλιστικού ελέγχου και επιτήρησης των εκπαιδευτικών συστημάτων, με στόχο την εμπέδωση του σχολείου της αγοράς (7).

                Για να γίνει κατανοητή η σημασία της ΑΔΙΠΠΔΕ πρέπει να επισημάνουμε ότι η νεοφιλελεύθερη αποδόμηση του κοινωνικού κράτους και η σύστοιχη αναδιάρθρωση του κράτους και των εκπαιδευτικών συστημάτων, τις τρεις τελευταίες δεκαετίες, βασίστηκε στην προώθηση του λεγόμενου Νέου Δημόσιου Μάνατζμεντ, το οποίο περιστρέφεται γύρω από τις έννοιες της αποτελεσματικότητας και αποδοτικότητας. Οι συγκεκριμένες έννοιες παραπέμπουν σε μια συγκεκριμένη μεταρρυθμιστική λογική και πρακτική για το σχολείο που προκρίνει ως αναγκαία τη διαμόρφωση ενιαίων κριτηρίων, στοχοθεσιών και αξιολογικών μηχανισμών, με σκοπό την εκτίμηση της «αποδοτικότητας» των εκπαιδευτικών συστημάτων σε σχέση με τις ανάγκες της οικονομικής ανταγωνιστικότητας και της κεφαλαιακής συσσώρευσης. Το κυρίαρχο ζητούμενο για το νεοφιλελεύθερο εκπαιδευτικό παράδειγμα είναι επομένως η αναζήτηση κοινών κριτηρίων για τη σύγκριση της απόδοσης, τόσο των διάφορων εκπαιδευτικών φορέων στο εσωτερικό ενός εκπαιδευτικού συστήματος, όσο και της δυνατότητας σύγκρισης διαφορετικών εκπαιδευτικών συστημάτων. Η αντιμετώπιση της εκπαίδευσης με όρους αγοράς, ανταγωνιστικότητας και ποσοτικής σύγκρισης είναι οι βασικοί πυλώνες της συγκεκριμένης εκπαιδευτικής προσέγγισης (8).

               Όπως επισημαίνει ο Γιώργος Καλημερίδης, η συνέπεια ήταν η ανάπτυξη μιας εκπαιδευτικής τεχνοκρατίας, ειδικευμένης στα ζητήματα του εκπαιδευτικού μάνατζμεντ και της αποτίμησης του εκπαιδευτικού έργου, που συγκεντρώνεται γύρω από τις «ανεξάρτητες εθνικές αρχές διασφάλισης της ποιότητας του εκπαιδευτικού έργου», καθώς και τα ποικίλα διεθνικά δίκτυα διακυβέρνησης των εκπαιδευτικών συστημάτων στα οποία συμμετέχουν διεθνείς οργανισμοί όπως ο ΟΟΣΑ και η ΕΕ, αλλά και ιδιωτικές επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στο εκπαιδευτικό πεδίο, όπως ο γνωστός στην ελληνική εκπαίδευση όμιλος Danielson, το Bertelsmann Foundation και το ίδρυμα Βill Gates. Οι ανεξάρτητες συνεπώς αρχές αξιολόγησης των εκπαιδευτικών συστημάτων αποτελούν σημαντικούς κόμβους για τη διάχυση της νεοφιλελεύθερης εκπαιδευτικής πολιτικής και τη διασύνδεση της εθνικής πολιτικής με την εκπαιδευτική πολιτική ιμπεριαλιστικών θεσμών όπως ο ΟΟΣΑ και η ΕΕ ή πολυεθνικών επιχειρηματικών ομίλων, μακριά πάντα από την ενοχλητική παρέμβαση των εκπαιδευτικών συλλογικοτήτων (9).

ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

               Με βάση τα παραπάνω μπορούμε να καταλήξουμε σε ένα πρώτο συμπέρασμα. Το “ξαναζέσταμα” του μηχανισμού της ΑΔΙΠΠΔΕ συνιστά μια ακόμη πολιτική υποχώρηση της κυβέρνησης τόσο απέναντι τόσο στην εγχώρια εκπαιδευτική τεχνοκρατία, όσο και στη νεοφιλελεύθερη αντιεκπαιδευτική πολιτική του ΟΟΣΑ και της ΕΕ. Τα παραπάνω υπονομεύουν προφανώς τις  εξαγγελίες του Υπουργού Παιδείας για αξιολογικές διαδικασίες που «δεν θα έχουν τιμωρητικό χαρακτήρα ούτε βέβαια θα συνδέονται με μισθούς ή απολύσεις».

                Η ΑΔΙΠΠΔΕ συγκροτήθηκε ακριβώς για τους ακριβώς αντίθετους  λόγους. Άρα προκύπτει το ερώτημα σε τι μπορεί να συμβάλλει η συγκεκριμένη ανεξάρτητη αρχή, με τα πολιτικά χαρακτηριστικά που περιγράψαμε, σε μια συλλογική και δημοκρατική αποτίμηση του παιδαγωγικού έργου; Μήπως η αναβάθμισή της συνιστά δήλωση προσήλωσης στις «μεταρρυθμίσεις» ΟΟΣΑ;

                Αν ναι πώς σκέφτεται να εξασφαλίσει μια διακριτή εκπαιδευτική πολιτική από αυτήν της προηγούμενης κυβέρνησης;

                Είναι φανερό ότι η πρόσφατη δήλωση του κ. Κώστα Γαβρόγλου «η πολιτική μας συνοψίζεται στο εξής πλαίσιο: εδραιώνουμε, κατοχυρώνουμε και βελτιώνουμε όσα έχουν ήδη γίνει και παίρνουμε νέες πρωτοβουλίες» (10) δίνει την απάντηση στα ερωτήματα που τίθενται.

               Επιτήρηση, δημοσιοποίηση δεδομένων, ταξινόμηση, ηλεκτρονικές πλατφόρμες αξιολόγησης, υιοθέτηση διεθνών προτύπων αξιολόγησης του εκπαιδευτικού έργου και συνεργασία με αντίστοιχους φορείς συγκροτούν τη βασική πολιτική λειτουργία της ΑΔΙΠΠΔΕ. Με αυτό τον τρόπο αναπαράγεται αναπόφευκτα ο διεθνής νεοφιλελεύθερος τεχνοκρατισμός της μέτρησης και της ποσοτικής αποτίμησης και ιεράρχησης σχολείων, μαθητών και εκπαιδευτικών. Όλα τα παραπάνω παραμένουν σε ισχύ, διαμορφώνοντας αναπόφευκτα και το γενικό προσανατολισμό της επικείμενης κυβερνητικής πολιτικής για την αξιολόγηση.

 "Ο ΣΥΡΙΖΑ παλεύει για την ανατροπή και την αποδόμηση αυτών των πολιτικών" (2015)

               Στις 26 Μαρτίου 2013 η Βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ κ. Παναγιώτα Δριτσέλη μιλώντας στη Βουλή, στη διάρκεια της συζήτησης του σχεδίου νόμου του Υπουργείου Παιδείας «Αρχή διασφάλισης της ποιότητας στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση» (ΑΔΙΠΠΔΕ),  σημείωνε: «Και το Υπουργείο επιλέγει σ’ όλα αυτά να απαντήσει ότι η δημιουργία μιας Αρχής, της ΑΔΙΠΠΔΕ, με κόστος λειτουργίας περί το 1,5 εκατομμύριο ευρώ ετησίως, αποδεικνύοντας γι’ άλλη μια φορά ότι για τη διάλυση της δημόσιας εκπαίδευσης λεφτά υπάρχουν… Η Αρχή που θέλετε να δημιουργήσετε είναι μόνο κατ’ επίφαση ανεξάρτητη» Αντίθετα, δημιουργείται ένα υπουργοκεντρικό όργανο, το οποίο το μόνο που κάνει είναι να προσφέρει άλλοθι σε άνωθεν κυβερνητικές επιλογές» (11)

.               Λίγες μέρες πριν, στις 12 Μαρτίου 2013, στη διάρκεια της συζήτησης για το ίδιο σχέδιο νόμου στην Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής, η κ. Παναγιώτη Δριτσέλη, ως αγορήτρια του ΣΥΡΙΖΑ  τόνιζε ότι: «η Αρχή διασφάλισης της ποιότητας στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση έχει σχεδιαστεί να λειτουργεί ως Δευτεροβάθμιο Όργανο αξιολόγησης των εκπαιδευτικών. Οι εξουσίες που διαθέτει δεν είναι μόνο γνωμοδοτικές, είναι και ουσιαστικές. Αυτό συνεπάγεται ότι ένα Όργανο δεσμευμένο από τις εντολές της πολιτικής ηγεσίας, θα αποφαίνεται για την επάρκεια των εκπαιδευτικών και του  έργου τους σε Δεύτερο Βαθμό και θα αξιολογεί και τις σχολικές μονάδες. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι υπό την επίφαση της ανεξάρτητης λειτουργίας θα μπορεί η Α.ΔΙ.Π.Π.Δ.Ε. να δικαιολογεί τις πολιτικές αποφάσεις για απολύσεις και συγχωνεύσεις που επιβάλλονται από τα κλιμάκια της Τρόικας και υπογράφονται από τον Υπουργό Παιδείας» (12)

                Στις αρχές Ιανουαρίου 2015, λίγες μέρες πριν την Κυβερνητική αλλαγή κυκλοφόρησε από την Κοινοβουλευτική Επιτροπή για την Παιδεία του ΣΥΡΙΖΑ η “Μαύρη Βίβλος της μνημονιακής εκπαίδευσης" από όπου αλιεύσαμε ένα επίκαιρο και  διαφωτιστικό   απόσπασμα στις σελίδες 64 και 65 που αναφέρεται και στην αυτοαξιολόγηση των σχολικών μονάδων.

               «Οι προσπάθειες για τη “νέα αξιολόγηση”, την “αυτοαξιολόγηση”, αποτελούν τον πυρήνα χρηματοδοτούμενων προγραμμάτων από την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία φαίνεται να δείχνει μεγάλο ενδιαφέρον γι’ αυτόν το νέο τρόπο αξιολόγησης, ο οποίος σε σχέση με τον παραδοσιακό έχει ένα σημαντικό πολιτικό όφελος: καθώς παρουσιάζεται με προκάλυψη μοντέρνα και αθώα, αφοπλίζει την κριτική των εκπαιδευτικών στην παραδοσιακή αξιολόγηση, ενώ την ίδια ώρα προλειαίνει το έδαφος για τη σταδιακή εφαρμογή του “νεοεπιθεωρητισμού”. Ο στόχος δεν είναι άλλος από τη νομιμοποίηση αφενός της πολιτικής μείωσης των σχολικών μονάδων, μέσω του κλεισίματος-συγχώνευσης «αντιπαραγωγικών» σχολείων, και αφετέρου η ώθηση προς την έξοδο ενός μεγάλου τμήματος εκπαιδευτικών. Στο ίδιο πλαίσιο προωθούνται η ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων των εκπαιδευτικών και η ένταση της “ζούγκλας του ανταγωνισμού” ανάμεσα στα σχολεία, τα οποία καλούνται πλέον να εξασφαλίσουν μαθητές και χρηματοδότηση, αν θέλουν να συνεχίσουν να λειτουργούν» (13).

Σημειώσεις

1. Δήλωση του Υπουργού Παιδείας στη Βουλή, κατά τη συζήτηση επί του Κρατικού Προυπολογισμού (Πρακτικά Βουλής, 8/12/2016)

2.Συνέντευξη του Υπουργού Παιδείας, Κώστα Γαβρόγλου στην Εποχή, 21/12/2016

3.Ευρωπαϊκή Επιτροπή,“Έκθεση παρακολούθησης της εκπαίδευσης και της κατάρτισης του 2016” για την Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, Σεπτέμβριος 2016

4.Γιώργος Μαυρογιώργος,  Νεοφιλελεύθερη ΑΔΙΠ και Δημόσιο Πανεπιστήμιο: Μια συγκρουσιακή συμβίωση, Παιδεία και Κοινωνία, Αυγή, 30/10/2016

5.Νόμος 4142/2013, "Αρχή Διασφάλισης της Ποιότητας στην ΠΕ και ΔΕ (Α.ΔΙ.Π.Π.Δ.Ε.)", ΦΕΚ 83, 9 Απριλίου 2013

6.Γιώργος Μαυρογιώργος, Η αξιολόγηση ως γοητεία και ως εφιάλτης, alfavita.gr

7.Γιώργος Καλημερίδης, Η ΑΔΙΠΠΔΕ, η αξιολόγηση και το πολυνομοσχέδιο του υπουργείου Παιδείας, alfavita.gr

8.Γιώργος Καλημερίδης, στο ίδιο, alfavita.gr

9.Γιώργος Καλημερίδης, στο ίδιο, alfavita.gr

10. Κώστας Γαβρόγλου, Τον Σεπτέμβριο ξεκινά η εφαρμογή της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, Συνέντευξη στην Εποχή, 21/12/2016

11.Πρακτικά Βουλής, ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗ ΡΝΑ΄, Τρίτη  26 Μαρτίου 2013

12.Πρακτικά Βουλής, Διαρκής Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων, Τρίτη 12 Μαρτίου 2013

13.Κοινοβουλευτική Επιτροπή για την Παιδεία του ΣΥΡΙΖΑ, Η «Μαύρη Βίβλος» της μνημονιακής εκπαιδευτικής πολιτικής, Παιδεία και Κοινωνία - Η Αυγή, Ιανουάριος 2015

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Χρήστος Κάτσικας - Κώστας Θεριανός - Θανάσης Τσιριγώτης - Γιώργος Καββαδίας, Η ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, Λιβάνης 2007

Χ.Κάτσικας - Γ.Καββαδίας, Η ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ: Ποιος, ποιον και γιατί, Σαββάλας 2002

Χρήστος Κάτσικας - Κώστας Θεριανός, Κατανοώντας το σχολείο στον καπιταλισμό, Επίκεντρο 2008

Χρήστος Κάτσικας, Ευρωπαϊκός χώρος ανώτατης εκπαίδευσης και καπιταλιστική αναδιάρθρωση, Gutenberg 2005

Γιώργος Μαυρογιώργος, Οίκοι αξιολόγησης στην εκπαίδευση και το "αόρατο χέρι" της αγοράς, Οσελότος 2015

ΠΗΓΗ: alfavita